معالم التفسیر من کلام الأمیر (ع)

نقد و بررسی کتاب »معالم التفسیر من کلام الأمیر« از سند و محتوا است. هر چند کتاب، دارای سه سند - سند نعمانی از ابن عقده و سند ابن قولویه از سعد بن عبداللَّه اشعری و سند سید محسن امین در اعیان الشیعه - است ولی هر سه راه از نگاه سند شناسانه، ضعیف است. نویسنده در مورد ارتباط این کتاب با رساله های دیگر معتقد است؛ »مقدمه تفسیر علی بن ابراهیم«، کتابی است جداگانه که نگارنده آن همان نگارنده تفسیر است و مطالب آن همگی از مطالب رساله مورد بحث کاملاً متمایز است. »رساله محکم و متشابه سیّد مرتضی«، در حال حاضر وجود خارجی ندارد و علمای رجال، در میان مجموعه آثار وی، چنین کتابی را یاد نکرده اند. نیز به نظر می رسد »رساله سعد بن عبداللَّه اشعری« با رساله مورد بحث یکی باشد، که به دو راه نقل شده باشد و حتی در صورت جدا بودن، هر دو، یک ریشه دارند. کتاب یاد شده در بردارنده شصت گونه از گونه های آیات قرآن است که دارای اجمال و تفصیل است و جز یک مورد با اندیشه های امامیه هماهنگی دارد. روایتهای معصوم(ع) در بیش تر موارد کتاب، روشن و متمایزند، هرچند مواردی اندک با سخن غیر معصوم، به گونه ای آمیخته شده اند. نتیجه اینکه، این کتاب، بی گمان ریشه در کلام و بیان امیرالمؤمنین(ع) دارد و نشانه های موجود در متن کتاب، گواه این امرند، ولی احتمال آن نیز هست که ترتیب آن به گونه کنونی از سوی کسی جز معصوم انجام شده باشد. چنانچه سندی استوار و پذیرفتنی برای آن جسته شود، اثر حاضر، ذخیره گرانبهایی از معصوم(ع) در علوم قرآنی خواهد بود.